فکر کردن بی درنگ و با درنگ

«فکر کردن بی درنگ و با درنگ» نام کتابی شاهکار از دانیل کانمن است که برای اولین بار، در سال 2011 منتشر شد. این کتاب به محض انتشار، به اثری بحث برانگیز و پر مخاطب تبدیل شد که توجه بسیاری از بزرگان علم روانشناسی و علوم رفتاری را نیز برانگیخت. کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ به سرعت جای خود را میان پرفروش ترین کتاب های لس آنجلس تایمز، نیویورک تایمز، وال استریت ژورنال و روزنامه اکونومیست باز کرد و برای نویسنده اش، جوایزی ارزنده ای از جمله جایزه ارتباطات آکادمی های ملی آمریکا را به ارمغان آورد.

کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ از 5 بخش بلند، 38 فصل و 2 پیوست تشکیل شده است. عناوین کلیِ این کتاب به صورت خلاصه عبارتند از:

بخش اول – دو سامانه:

• شخصیت های داستان
• کنترل کننده تنبل
• دستگاه تداعی گر
• آسانی شناختی
• هنجارها، شگفتی ها، و علت ها
• داوری ها چگونه رخ می دهند

بخش دوم – دریابش ها و سوگیری ها:

• قانون اعداد کوچک
• دسترس پذیری، هیجان، و ریسک
• علت ها آمار ها را به حاشیه می رانند
• رام کردن پیشبینی های شهودی

بخش سوم – بیش اطمینانی:

• توهم فهمیدن
• توهم اعتبار
• شهودها در برابر فرمول ها

بخش چهارم – انتخاب ها:

• خطاهای برنولی
• نظریه دورنما
• پیشامد های بد
• سیاست های ریسک
• چارچوب ها و حقیقت

بخش پنجم – دو خود:

• زندگی به سان یک داستان
• به ورزیِ تجربی
• فکر کردن به زندگی

به طور کلی می توان گفت دانیل کانمن در کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ سعی داشته است تا از زوایای متنوع و بدیعی از علوم شناختی و رفتاری انسان پرده برداری کند. او با رسم تضادی میان دو سامانه فکر کردن و شخصیتی، روش های تصمیم گیری انسان و نحوه مکمل بودن این دو نوع سامانه را به خواننده آموزش می دهد. این دو سامانه عبارتند از فکر کردن بی درنگ (سامانه 1) که شهودی و احساسی است و فکر کردن با درنگ (سامانه 2) که منطقی تر و حساب شده تر است.

دانیل کانمن با نشان دادن محرک های منطقی و غیر منطقی هر دو سامانه فکری انسان، سعی بر واکاوی تمامی ویژگی ها و ضعف ها و قوت های این دو مدل فرآیند تصمیم گیری انسان داشته است. در واقع کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ حاصل تجربیات و تحقیقات چندین دهه از دانیل کانمن است که موضوعات زیادی را در بر می گیرد؛ از جمله خطا ها و انحرافات شناختی ذهن انسان، نظریه دورنما، شادی و شعف و…

به طور کلی می توان کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ را اثری در جهت زیر سوال بردن اعتبار بیش از حدِ سامانه قضاوت انسان و اطمینان عامه مردم به این ساز و کار ذهن دانست.

دانیل کانمن روانشناسی و اقتصاددان آمریکایی-اسرائیلی و یکی از اساتید پیشکسوت دانشگاه مشهور پرینستون است. او بیش از هر چیزی، به دلیل تحقیقات و نوشته هایش در مورد «روانشناسی تصمیم گیری و قضاوت» و «اقتصاد رفتاری» به شهرت رسیده است. کانمن در سال 2002، به صورت مشترک با ورنون ال اسمیت، موفق به دریافت جایزۀ یادبود نوبل علوم اقتصادی شد. یافته های او موجب زیر سوال رفتن اصل «منطقی بودن» در علوم اقتصادی مدرن شده است.

در سال 2015 روزنامۀ اکونومیست او را 17امین اقتصاددان تاثیر گذار در سراسر دنیا معرفی کرد. از دانیل کانمن تا به امروز، به جز کتاب «فکر کردن بی درنگ و با درنگ»، فقط کتاب «نویز» به فارسی ترجمه شده است. از کتاب «نویز» دو ترجمه در بازار کتاب ایران موجود است: ترجمۀ مهیار حسنی و ابوالفضل نصری (نشر میلکان) و ترجمۀ محسن اسلامی (نشر نوین توسعه).

کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ توسط حسین علیجانی رنانی و جمشید پرویزیان ترجمه شده و نشر ققنوس آن را منتشر کرده است. از جمله دیگر آثار ترجمه شده توسط حسین علیجانی رنانی می توان به کتاب «کمبود؛ نگاهی به کمبود فردی و اجتماعی» اثر سندهیل مولاینیتن اشاره کرد.

در بخش هایی از کتاب فکر کردن بی درنگ و با درنگ میخوانیم:

وقتی هوشیار هستید و چه بسا حتی وقتی هوشیار نیستید، محاسبات متعددی در مغزتان در جریان اند که پاسخ این پرسش های کلیدی را تهیه و به روز می کنند: آیا خبر جدیدی هست؟ آیا تهدیدی وجود دارد؟ آیا همه چیز خوب پیش می رود؟ آیا باید توجه خود را به چیز دیگری معطوف کنم؟ آیا برای انجام دادن این کار به زحمت بیشتری نیاز دارم؟ اتاقک خلبانی را در نظر بگیرید با عقربه هایی زیاد که مقدار کنونی هر یک از این متغییر های حیاتی را نشان می دهد. این ارزیابی ها را سامانه 1 به صورت خودکار انجام می دهد، و یکی از کارکرد های آن ها تعیین این است که آیا به زحمت بیشتر سامانه 2 نیاز است یا نه.

 

دانش پژوهان ریسک  سریعا دریافتند که ایده دسترس پذیری به دغدغه های آنان ربط دارد. حتی پیش از آن که کار ما انتشار یابد، هاوارد کانروتر اقتصاددان، کسی که در آن زمان در ابتدای حرفه اش بود و خود را وقف مطالعه ریسک و بیمه کرد، متوجه شد که اثرهای دسترس پذیری به توضیح الگوی خرید بیمه و اقدامات حفاظتی پس از فجایع کمک می کند. پس از هر فاجعه، نگرانی شدیدی قربانیان و نزدیکان آنان را فرا می گیرد. پس از هر زمین لرزه بزرگ، ساکنان کالیفرنیا مدتی به تکاپو می افتند تا بیمه بخرند و دست به اقدامات حفاظتی و مقاوم سازی بزنند. آنان دیگ آب گرمکن را برای ماهش آسیب ناشی از لرزش به زمین محکم می کنند، درِ زیرزمین را برای جلوگیری از ورود سیل آب بندی می کنند، و به فکر تهیه ذخایر اضطراری کافی می افتند. با وجود این، با گذشت زمان، خاطره فاجعه و نیز نگرانی و تکاپوی مقابله با آن در حافظه ها کمرنگ می شود. پویایی حافظه کمک می کند تا چگونگی رخ دادن این چرخه های تکراریِ حادثه، نگرانی، و سپس بی خیالی فزاینده را توضیح دهیم؛ چرخه هایی که برای دانش پژوهان حوادث غیرمترقبه بزرگ آشناست.