داستان توکیو

فیلمنامه «داستان توکیو» در سال ۱۹۵۳ توسط فیلمنامه نویس مطرح ژاپنی کوگو نوادا و با همکاری فیلمنامه نویس و کارگردان بزرگ سینمای ژاپن یاسوجیرو اوزو نوشته شد. بر اساس این فیلمنامه، فیلمی با همین نام ساخته شد که تا کنون به عنوان برترین فیلم سینمای ژاپن شناخته می شود و در میان بهترین فیلم های سینمای جهان جای گرفته است. کتاب داستان توکیو قسمت سوم از سه گانه ای به نام «نوریکو» با کارگردانی یاسوجیرو اوزو است که با فیلم های «اواخر بهار» و «اوایل تابستان » تکمیل می شوند. اوزو و نوادا در نوشتن دو فیلمنامه دیگر این مجموعه نیز با هم همکاری داشتند. بخش های کوچکی از فیلم نامه داستان توکیو پس از نوشته و کامل شدن، در حین فیلمبرداری تغییر کرده است.

فیلمنامه کامل داستان توکیو در ۱۳۲ صفحه و به همراه مقاله ای تحلیلی انتقادی در دوازده صفحه از دونالد ریچی در ابتدای کتاب و بیست عکس منتخب از صحنه های فیلم منتشر شده است. دونالد ریچی یکی از فیلم شناسان مطرح و منتقدان بزرگ سینمای ژاپن و کارگردان هایی چون اوزو و کوروساوا است که چندین کتاب و ده ها مقاله درباره فرهنگ و سینمای ژاپن نوشته است.

این سینما شناس برجسته که به ترجمه انگلیسی فیلمنامه داستان توکیو اقدام کرده است، در این مقاله به فیلم شناسی کارهای اوزو پرداخته و به طور خاص به بررسی دقیق و موشکافانه ای از فیلمنامه داستان توکیو دست زده است که به درک و شناخت هرچه بیشتر و بهتر این شاهکار کمک می کند.

بدون شک مطالعه این مقاله در ابتدای کتاب، هم برای افراد متخصص در زمینه فیلمسازی و هم عموم علاقمندان به سینما جذاب و آموزنده خواهد بود. طبق یک نظر سنجی که موسسه «سایت اند ساوند» در سال ۲۰۱۲ برگزار کرد، داستان توکیو در بین پنجاه فیلم بزرگ تاریخ سینمای جهان، عنوان سومین فیلم برتر را از آن خود کرد.

ماجرای کتاب داستان توکیو در مورد یک زوج مسن است که فرزندانشان همگی بزرگ شده و خانه را ترک کرده اند. همه آنها در توکیو، پایتخت ژاپن کار می کنند و به شدت مشغول هستند. وقتی این زوج مسن برای دیدن آنها به توکیو سفر می کنند، فرزندانشان به دلیل گرفتاری بیش از حد زندگی به آنها بی توجهی می کنند. در مقابل فرزندان پرمشغله و بی فکر، عروس بیوه این زوج، با ایشان با مهربانی رفتار می کند.

دختر این زوج به عنوان هدیه و در اصل برای خلاصی از شر آنها، پیشنهاد میکند تا به یک استراحتگاه بروند. وضعیت سلامت مادر که ضعیف شده است، بدتر می شود و مدتی پس از بازگشت به خانه خودشان می میرد. اکنون این فرزندان شان هستند که مجبورند به شهر کوچک آمده و اقامت کوتاهی را در آنجا داشته باشند. در اینجا نیز تنها همان عروس بیوه است که در کنار پدر شوهرش می ماند و او را تسکین می دهد.

داستان توکیو موضوعات عشق و روابط رو به زوال خانواده را بررسی می کند. موضوع اصلی داستان توکیو تضاد نسلی بین والدین و فرزندانشان است. نگرش تلخ اوزو نسبت به روابط انسانی امروزی، که ویژگی سبک او است، یک سویه امیدوارانه هم دارد؛ عروس خانواده که به زوج پیر عشق می ورزد.

ارتباط بین فرزندان و زوج پیر نماد تضاد فرهنگی چشمگیر بین سنت و مدرنیته، و بین زندگی ساده در شهری کوچک با شهری پرجمعیت است. این نمونه از تضاد تا به حال دستمایه خلق داستان های بسیاری بوده است، اما در این فیلمنامه، با سبک بسیار ژاپنی و مینیمال نویسندگانش، داستان در عین سادگی که روایتی خالص از زندگی است، به اوج می رسد و مخاطب را به دنبال خود می کشد.

اغلب کارهای مشترک اوزو و نودا از نظر تماتیک با یکدیگر ارتباط دارند. آثار آنها تجلی نگرش های بدبینانه نسبت به روابط انسانی در جهان مدرن ژاپنی هستند و به همین علت است که تقابل ژاپن مدرن و ژاپن سنتی در اکثر آثارشان دیده می شود. اوزو تا پایان عمر مادرش با او زندگی می کرد، به همین دلیل عشق به والدین از موضوعات اصلی کارهای او است. ازدواج و خانواده از دیگر عناصر تکرار شونده و اصلی آثار او هستند.

کوگو نودا (۱۹۶۸ _۱۸۹۳) فیلمنامه نویس ژاپنی است که بیشتر به خاطر همکاری با یاسوجیرو اوزو در نوشتن فیلمنامۀ بسیاری از فیلم های این کارگردان به شهرت رسید. او پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه، به عنوان گزارشگر در یکی از مجلات فیلم شروع به کار کرد. سپس نوشتن فیلمنامه را تمرین کرد تا آنجا که در سال ۱۹۳۸ با خلق فیلمنامه آیزن کاتسورا، توانست توانایی خود را اثبات کند. همکاری نودا و اوزو با تهیه کنندگی فیلمنامۀ اولین فیلم بلند سینمایی نوادا، به نام «شمشیر توبه» (۱۹۲۷) آغاز شد و به آثاری مانند «داستان توکیو» (۱۹۵۳) منتهی شد. نوادا فیلمنامه سیزده فیلم از پانزده فیلم اوزو را پس از جنگ نوشت. هنگامی که انجمن نویسندگان ژاپن در سال ۱۹۵۰ تشکیل شد، نودا به عنوان اولین رئیس آن انتخاب شد.

یاسوجیرو اوزو (۱۹۶۳_۱۹۰۳) کارگردان و فیلمنامه نویس ژاپنی بود. او حرفه خود را با ساخت فیلم های صامت آغاز کرد و آخرین فیلم هایش در اوایل دهه ۶۰ به صورت رنگی ساخته شد. او قبل از پرداختن به موضوعات جدی، مدتی به ساخت کمدی های کوتاه مشغول بود. از محبوب ترین فیلم های او می توان به «اواخر بهار» (۱۹۴۹)، «داستان توکیو» (۱۹۵۳) و «بعد از ظهر پاییز» (۱۹۶۲) اشاره کرد.

ترجمه فیلمنامه «داستان توکیو» را خانم منیژه اذکایی انجام داده اند. از دیگر آثار ترجمه شده توسط ایشان می توان به کتاب های «آموزه و آیین زرتشت» اثر ایلیا گرشوویچ، «پای چپ من» اثر کریستی براون و «پدر خوانده» اثر ماریو پزو اشاره کرد.

در بخش هایی از کتاب داستان توکیو می خوانیم:

شهر اونومیچی، صبحی در دومین ماه تابستان. شهر از دریا به سمت کوهستان امتداد می یابد، خیابان اصلی و بازار صبحگاهی دیده می شود.
ناحیه کوهستانی. خیابان اصلی، در انتهای کوچه ای باریک بچه ها در حال گذر به مدرسه هستند.
منزل هیرایاما. داخل اتاق، شوکیچی، مردی هفتاد ساله و همسرش تومی شصت و هفت ساله نشسته اند. مشغول بستن بار سفر هستند. زن چیز هایی در ساک می گذارد؛ مرد برنامه حرکت قطارها را نگاه می کند.

 

تومی: چی شده؟
شوکیچی: اوم…
تومی: علتش اينه که دیشب نخوابیدی.
شوکیچی: نه، ولی تو خوابیدی.
تومی: راست می گی؟
توکیچی: بگذریم، ظاهرا اینجا برای جوان ها درست شده.
تومی: درسته.

 

منزل هیرایاما. شوکیچی نزدیک اتاق مهتابی نشسته و دریا را می نگرد. امروز باز هم زن همسایه از پنجره با او صحبت می کند.
زن: همه رفته اند؟ پس از این به بعد تنها می مانید.
شوکیچی: خوب.
زن: واقعا خیلی ناگهانی بود.
شوکیچی: ای، زن سرسختی بود… ولی اگر ‎می دانستم کار به اینجا می کشد، بیشتر بهش محبت می کردم. (زن چیزی نمی گوید). آدم این طور که تنها زندگی می کند، روز ها خیلی دراز می شود.
زن می رود. شوکیچی دریا را در تنهایی نگاه می کند. سکوتی طولانی.