اختناق ایران

کتاب «اختناق ایران» با عنوان فرعی «قصه دیپلماسی اروپایی و دسیسه بازی شرقی که باعث سلب حقوق ملی دوازده میلیون مسلمان شد»، یک اثر غیر داستانی تاریخی، در قالب خاطره نویسی و گزارش نوشت، با محوریت تاریخ ایران در دوره مشروطیت می باشد که حقوقدان، ناشر و کارشناس متبحر مالی آمریکایی، آقای ویلیام مورگان شوستر آن را به نگارش درآورده است.

این کتاب برای اولین بار در نیویورک، سال ۱۹۱۲ میلادی در حالی منتشر شد که شوستر آن را به «مردم پارسی» تقدیم کرد. کتاب اختناق ایران، در همان نخستین سال های انتشار مورد توجه خوانندگان و منتقدان بسیاری قرار گرفت و بارها خوانده شد. به طوری که نسخه انگلیسی آن در سال های ۱۹۶۸، ۱۹۸۷ و ۲۰۰۵ توسط انتشارات مختلفی تجدید چاپ شد و به فروش بالایی دست یافت.

شهرت این کتاب در همان نخستین سال انتشارش در آمریکا، در ایران نیز گسترش یافت و به همین خاطر در سال ۱۲۸۹ شمسی، آقای «ابوالحسن موسوی شوشتری» برای نخستین بار دست به ترجمه آن به زبان فارسی زد. این ترجمه قدیمی تا مدت ها تنها منبع مطالعه تاریخ از دیدگاه شوستر بود تا اینکه در سال ۱۳۸۶ آقای حسن افشار تصمیم به ترجمه مجدد آن به زبان فارسی امروزی گرفت و نشر ماهی آن را منتشر کرد.

کتاب اختناق ایران، یک گزارش تفصیلی و روایتی در قالب خاطره نویسی، نوشته مورگان شوستر است که در آن، این کارمند امور مالی آمریکایی، درباره وقایع هشت ماه خدمتش در ایران در دوره مشروطه قلم فرسایی کرده است. این کتاب در برگیرنده خاطرات شوستر از زمانی است که او در سال ۱۹۱۱ به عنوان خزانه دار کل دولت ایران شروع به خدمت کرد تا زمانی که در اوایل ۱۹۱۲ مجبور به ترک ایران شد.

در سال ۱۹۱۰، دولت ایران از رئیس جمهور ایالات متحده «ویلیام هاوارد تافت» درخواست کمک فنی برای سازماندهی مجدد سیستم مالی خود کرد. تافت، شوستر را به عنوان سرپرست ماموریت کارشناسان آمریکایی در تهران انتخاب کرد. کتاب اختناق ایران روایت دست اول شوستر از تجربیاتش در این ماموریت است که بلافاصله پس از بازگشت او به ایالات متحده منتشر شد.

او در کتابش به خوبی نشان می دهد که چگونه کشور هایی چون آمریکا، انگلیس، آلمان و روسیه از سال ها پیش مشغول دخالت در امور داخلی ایران بودند و مسیر پیشرفت و توسعه این کشور را به نفع منافع خود دستکاری می کردند.

او در خاطراتش به مسایلی از  این دست اشاره می کند که چگونه در کنوانسیون انگلیس و روسیه در ۱۹۰۷، بریتانیا و روسیه، ایران (ایران کنونی) را به حوزه نفوذ روسیه در شمال امپراتوری و حوزه بریتانیا در جنوب تقسیم کردند و به هر کشوری در حوزه خود حقوق تجاری انحصاری دادند.

همچنین این روایت شامل مداخله نظامی روسیه در سال ۱۹۱۱، جنایات مرتکب شده توسط سربازان روسی، و کودتا و انحلال مجلس ایران تحت فشار روسیه می باشد. علاوه بر مطالب گفته شده، این کتاب شامل عکس های متعدد و یک نقشه، و فهرست کاملی از اسنادی است که مرجع نوشتن کتاب بوده اند.

شوستر در کتاب اختناق ایران سعی کرده است با نگاهی بی طرفانه و دیدی انتقادی به کالبد شکافی انگیزه های کشور های قدرتمند استعمارگر، در دخالت در امور داخلی و سیاسی ایران، بپردازد. او در این کتاب به روشنی نشان می دهد که چطور مسیر آزادی کشور ایران توسط عوامل سلطه طلب بیگانه به انحراف کشیده شد.

او برای نگارش این کتاب از تجربیات دست اول خود به عنوان خزانه دار ایران در دوران مشروطیت، و همچنین مطالعه اسناد و مدارکی که طی فعالیت اش در ایران در اختیار داشت استفاده کرده؛ و کتابی نگاشته است که از حیث اعتبار تاریخی بی نظیر و بسیار قابل توجه است. به طوری که هم اکنون این اثر به عنوان یکی از منابع اصلی برای مطالعه و پژوهش در مورد مشروطه شناخته می شود.

شوستر برای روایت گزارش اش، قالب خاطره نویسی را برگزیده است؛ قالبی که به وسیله آن نه تنها جزیی ترین و شخصی ترین وقایع را می توان شرح داد، بلکه دیدی همه جانبه و گسترده از تمام جنبه های تاریخی، سیاسی، و اجتماعی ایران را به خوانندگان می دهد. مطالعه این کتاب تاریخیِ روشنگر برای هر فرد آزاد اندیشی که به تاریخ ایران و تاریخ استعمار علاقمند است توصیه می شود.

ویلیام مورگان شوستر (۱۹۶۰_ ۱۸۷۷) در واشنگتن آمریکا متولد شد. او در دانشگاه جرج واشینگتن در رشته حقوق تحصیل کرد و مدرک دانشگاهی اش را گرفت. شوستر در سال ۱۹۱۱ برای اصلاح مالیه به عنوان خزانه دار کل به استخدام دولت ایران درآمد؛ اما با دخالت عوامل روسی پس از هشت ماه مجبور به ترک ایران شد. پس از آن او شرکت انتشاراتی خودش را تأسیس و به عنوان ناشر فعالیت کرد. او کتاب «اختناق ایران» را در سال ۱۹۱۲ نوشت که در ایران توسط مترجمان متعددی به فارسی برگردانده شد.

جدید ترین ترجمه از  کتاب اختناق ایران توسط آقای حسن افشار صورت گرفته که ترجمه کتاب های مهم بسیاری از جمله عناوین «آینه ای در دوردست» اثر بارباراورتهایم تاکمن، «یک درخت، یک صخره، یک ابر» اثر رابرت هوپس، «راه های ابریشم» اثر پیتر فرنکوپن و «دادا و سوررئالیسم» اثر سی. دبلیو. ای. بیگزبی را در کارنامه خود دارند.

در بخش هایی از کتاب اختناق ایران می خوانیم:

آخرش نوبت نایب السلطنه بود که بپرسد کی خیال دارید به ملاقات وزیران مختار روس و انگلیس بروید. من که دیگر حوصله ام از بحث درباره این قبیل موضوع های حساسیت برانگیز سر رفته بود مثل خود شرقی ها بهانه آوردم و گفتم فعلا که گرفتارم؛ خانه و زندگی ام هنوز مرتب نیست و تهیه لایحه مالی برای تقدیم به دولت و مجلس هم وقتم را گرفته است. عاقبت در یکی از جلسات دولت که من را هم خیلی وقت ها به آن ها دعوت می کردند وزیر خارجه محتشم السلطنه، که مرد زبان بازی بود، در حضور همه موضوع را پیش کشید و گفت وزیر مختار ها نمی دانند چرا شما به دیدنشان نرفته اید و از این بابت دلگیر اند. بلژیکی ها، فرانسوی ها و مستخدمان دیگر دولت ایران همیشه با مباهات به سفارت ها می روند. دیپلمات ها نمی فهمند چرا آمریکایی ها از این قاعده پیروی نمی کنند.

 

تا ده ماه پس از تخریب مجلس در تهران، مشروطه خواهان در تبریز به جنگ با نیرو های برتر دولتیون و گرسنگی ادامه دادند. اولی را شکست دادند و از شهر تاراندند. اما وقتی جاده ها بسته شد و محاصره شهر کامل شد، دومی دمار از روزگار مردم درآورد. در اکتبر ۱۹۰۸ / مهر ۱۲۸۷ شایع شد که روس ها قصد اعزام نیرو به تبریز دارند، بر این اساس که کنسولشان جان اتباع اروپایی را در خطر می بیند. در این گیر و دار کاشف به عمل آمد که کنسول روسیه موسیو پوخیتانوف با دولتی ها تبانی کرده تا اسلحه و مهمات به دستشان برساند. ملیون احتیاط می کردند که تعرضی به جان و مال بیگانگان صورت نگیرد. خود اروپایی ها گواهی می دهند که حکومت مشروطه خواه محلی در تبریز به خوبی نظم شهر را حفظ می کرده است.